زبان

زبان رایج ساکنین استان ایلام کردی است که طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستانهای استان با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات بدان تکلم می‌کنند.^[۱۵] لهجهٔ کردی رایج در استان ایلام کردی ایلامی میباشد و دومین لهجهٔ رایج استان را لکی تشکیل می‌دهند و در سراسر استان به صورت پراکنده ساکنند. عربها نیز در شهرستانهای جنوبی و شرقی استان و به صورت متمرکز ساکنند.

زبانهای کردی،لری، لکی و عربی در استان ایلام رایج است. کسانی که به زبان کردی سخن می گویند در شهرهای ایوان (کردی کلهری)،ارکواز شیروان و چرداول، ایلام، مهران و تعدادی در آبدانان و دهلران زندگی می‌کنند. کسانی که در استان ایلام با زبان لری صحبت می‌کنند در سراسر استان به صورت پراکنده سکونت دارند. در شهرهای دهلران و بخصوص در موسیان، عده‌ای به زبان عربی صحبت می‌کنند که گروه اقلیت زبانی استان را تشکیل می‌دهند.^[۱۶]

کردی ایلامی که گاه آن را کردی فیلی نیز نامیده‌اند، در بیشتر مناطق استان ایلام رایج است. واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد. این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام، رواج داده‌اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است (سارایی)^[۱۷] علیرضا اسدی در کتاب خود چنین می‌آورد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) با واژگان کردی ایلامی به این نتیجه می‌توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم ریشه‌اند. این هم آوایی در بسیاری از افعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می‌شود».^[۱۸] گویش کردی ایلامی دارای لهجه‌های گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از:

ملکشاهی:در شهرستان‌های ملکشاهی،ایلام و مهران

ایوان: کلهر

خزلی:در بخشهای از شهرستان شیروان چرداول( خزروند و مرشدوند) ريزوند: واقع در دهستان ريزوند....--خزروند:محل سکونت از چها راه ایلام کارزان به پایین تا اخرین روستا یعنی سفید خانی....--مرشدوند:3 روستای (سراب کارزان-قنات اباد -چشمه پهن)

آبدانانی:در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر

ایلامی:در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول

بدره‌ای:در شهرستان بدره

مشاهیر

• پهلوان موسی خمیس
• غلامرضا خان فیلی
• فرامرز اسدی
• سید محسن اعرجی
• شاه محمد یاری
• خان منصور و شاکه
• عبدالرحمن حیدری ایلامی

کاخ فلاحتی

• قلعه والی ایلام
• آتشکده سیاهگل
• طاق شیرین و فرهاد
• کاخ فلاحتی
• دژ جولیان
• قلعه کلم

ایوان

ایلام

چرداول

سیروان

ملکشاهی

مهران

دره شهر

بدره

آبدانان

دهلران

استان ایلام دارای ده شهرستان به این شرح است: آبدانان، ایلام، ایوان، بدره، دره شهر، دهلران، ملکشاهی و مهران و سیروان از سال ۱۳۰۹ شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام بخشی از استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید.

درسال۱۳۴۳محدوده کنونی استان ایلام به عنوان فرمانداری کل شامل شهرستانهای ایلام، بدره، دهلران ومهران بخشی از استان کرمانشاه به تصویب هیات وزیران رسید. طی این مصوبه، بخش‌هایی از لرستان و خوزستان به ایلام ملحق شدند. این ملحقات شامل دره‌شهر دهلران آبدانان از لرستان و موسیان از خوزستان می‌شد. در سال ۱۳۴۹ مرکز فرمانداری بدره به دره شهر انتقال یافت. درسال ۱۳۵۳ پس از تصویب هیات وزیران فرمانداری کل ایلام شامل فرمانداری‌های ایلام، بدره، مهران و دهلران به استان ایلام استان تبدیل شد. در سالهای بعد به ترتیب فرمانداری‌های شیروان وچرداول، آبدانان، ایوان، ملکشاهی و سیروان در پیکره سرزمینی استان ایلام ایجاد گردیدند. در سال ۱۳۶۵ نام فرمانداری بدره به فرمانداری دره شهر تغییر نام داد. نقاط شهری استان ایلام عبارت‌اند از: آبدانان، آسمان‌آباد، ارکواز، ایلام، ایوان، بدره، پهله، توحید، چوار، دره‌شهر، دهلران، زرنه، سرابله، صالح آباد، لومار، مورموری، موسیان، مهران و میمه. مهر و ماژین و شباب بلاوه تره

در مهر ماه سال ۱۳۹۱ شیروان و چرداول، در،تقسیمات کشوری در ایران به دو شهرستان، ، به مرکزیت سرابله، و سیروان به مرکزیت لومار، تقسیم شد و همچنین در تیر ماه سال ۱۳۹۲ با مصوبه هیات محترم دولت شیروان چرداول رسماً، بنام چرداول تغییر نام یافت وبخش بدره از شهرستان دره شهر جدا گردید و به شهرستان بدره ارتقاء یافت.

اقتصاد ایلام

ایلام نفت‌خیز و چهار درصد نفت کشور را داراست و دارای گاز بسیاری نیز هست به طوری که پانزده درصد منابع گازی کل کشور در این استان قرار دارد و پالایشگاه گاز هم دارد،اما با این وجود شمار بیکاران در ایلام زیاد است و این استان محروم ترین استان کشور می باشد.پتروشیمی ایلام با گذشت 12 سال هنوز به فاز بهره برداری نرسیده است،با توجه به اینکه استان ایلام دارای 15درصد از منابع گاز کشور است این استان طی 5 سال اخیر از نعمت گاز شهری برخوردار شده است. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی هفت شهرک صنعتی در استان ایلام فعال بود که بیش از ۴۵۰ واحد تولیدی و صنعتی مختلف در این شهرک‌ها فعال و دایر است. اما این آمار متاسفانه تا امروز رو به افول نهاده است.^[۱۹]

واحد پتروشیمی تازه‌ای هم در استان ایلام در دست ساخت است. کارخانهٔ سیمان ایلام هم باکیفیت‌ترین سیمان ایران را تولید می‌کند و بزرگراهی که تهران را به کرمانشاه می‌پیوندد و نام گرفته بعد از استان کرمانشاه از طریق شهر حمیل استان کرمانشاه و شهرستان شیروان چرداول استان ایلام به شهر ایلام و از طریق مهران به کشور عراق وصل می‌شود. این استان 15 درصد منابع گاز ایران را دارد و روزانه ۱۵۴ هزار بشکه نفت خام از چاه‌های نفتی دهلران و استخراج و با لوله به پالایشگاه‌ها در جنوب ایران منتقل می‌شود.[۲۰] در سال ۱۳۸۷ خورشیدی تعداد ۵۵ هزار کارگر در این استان در سه هزار واحد تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزی مشغول فعالیت بودند.^[۲۱] بر اساس آمار اعلام شده در همین سال نرخ بیکاری در استان ایلام ۱۲درصد بود،ولی اکنون بیش از 30 درصد می باشد^[۲۲]

مراتع استان ایلام یک میلیون و ۱۶۴ هزار هکتار است که نیمی از مراتع استان از نظر پوشش گیاهی فقیر و نیم دیگر متوسط و غنی هستند.^[۲۳]

موقعیت اقتصادی و اجتماعی

در این استان بیشتر فعالیت اقتصادی بر روی دامداری و کشاورزی متمرکز شده‌است و زمینه‌های مساعدی نیز جهت پرورش زنبور عسل دارد. بخش صنعت در این استان سهم بسیار ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخشهای کشاورزی و خدمات به خود اختصاص داده‌است. البته باتوجه به گشایش مرز مشترک با عراق در شهرستان مهران افق‌های روشنی برای توسعه تجارت و توریسم بین‌المللی و ترانزیت کالا و مسافر وجود دارد،با گسترش پایانه مرزی مهران و توسعه آن عبور و مرور ماشین های سنگین در داخل شهر زیاد شده اما با تلاش شبانه روز و بی وقفه مسئولان استان پروژه کمربندی ایلام بعد از نیم دهه افتتاح شد. از نظر منابع معدنی نیز عمدتاً شامل کانی‌های غیر فلزی می‌باشداین استان از نظر ذخایر نفت و گاز غنی است.

گردشگری

از نقاط دیدنی استان ایلام می‌توان به دریاچه‌های دوقلوی بسیار زیبای آبدانان، قلعه تاریخی پشت قلعه آبدانان (دوره ساسانیان)، انبارهای هزاردر آبدانان (دوره ساسانیان)، آتشکده سیاهگل(دوره ساسانیان) و طاق شیرین و فرهاد در ایوانغرب، ، میان تنگ (مانشت)، شهر باستانی ماداکتو در درّه‌شهر، آتشکده چهار تاقی دره‌شهر، دره ارغوان در شمال شهر ایلام، دریاچه سد ایلام(چم گردلان)، و -منطقه توریستی سرابکلان-آتشکده موشکان-قلعه سام وامام زاده پیر حسین و طاق رستم واقع در روستای زیبای زنجیره علیا -تنگه شمشه هلسم -شهر تاریخی گم گم در شیروان چرداول اشاره نمود.

استان ایلام در سال ۱۳۷۸ خورشیدی ۷۵۳ روستا داشت که از این تعداد ۵۶۲ روستا دارای جمعیت و سکنه هستند. از مجموع این روستاها ۴۷۰ آبادی دارای تأسیسات آب سالم آشامیدنی بهداشتی هستند که زیر پوشش آب و فاضلاب روستایی قرار دارند و ۹۲ روستا که زیر ۲۰ خانوار هستند شبکه آبرسانی ندارند.^[۲۰]

راه‌های روستایی استان ایلام در آن سال ۱۰ هزار و ۷۰ کیلومتر جاده آسفالته بود که در حدود ۷۶ درصد راه‌های روستایی این استان آسفالت و [۲۲]

در سال ۱۳۷۸، در ۲۰۱ روستا دهیار مشغول به کار بود. نرخ باسوادی نیز در مناطق روستایی استان در آن سال ۹/۸۱ درصد بود.^[۲۴]